Karmaşıklık-2 Düzen.
Birbirini takip eden Karmaşıklık ile ilgili yazıların ikincisi.
Konunun tamamı için Karmaşıklık - 1, Isınma turları adlı yazıyı okuyun.
Biri size derse ki, Pekin'de bir kelebek kanat çırptı ve bu kanat çırpışın ortaya çıkardığı hava akımı, tetiklediği zincirleme hareketler, katlanarak büyüdü ve bu olaylar zinciri bir kasırgaya dönüşerek, Amerika Birleşik Devletleri'nin kıyılarını vurarak can ve mal kaybına neden oldu. Bu mümkündür. Buna Kelebek Etkisi diyoruz.
Bir önceki yazımızdaki örneğimize uyarlarsak, ikinci pirincin B yönüne sıçramasına sebep olan bir çocuğun köpek sevgisidir.
Dünya üzerinde her yıl binlerce şiddetli fırtına, onlarca kasırga oluşuyor. Tam olarak nerede oluşacaklarını, ne zaman oluşacaklarını hesaplayabilmemiz olanaksız. Ama oluşacaklarını biliyoruz. Yıllar boyunca neler olduğunun kayıtlarını tutup, yılda kaç tane, kaç yılda bir çok güçlü kasırgaların oluştuğunun kaydını tutuyoruz.
Öngörülerimizi bu kaydını tuttuğumuz bilgiler doğrultusunda yapıyoruz. Bu konuda istatistik biliminden yararlanıyoruz. Tıpkı hükümetlerin bütçe yaparken, gelecek yıla ait işsizliği hesaplarken, yatırımcıların borsa analizi yaparken, ilaç geliştiricilerin hayvan veya insan deneyleri yaparken yaptıkları gibi.
Geleceği tahmin etmek için geçmiş verileri yorumluyoruz. Elimizde geçmişe ait veri yoksa, deneyler yaparak, deney yapamıyorsak benzetim (simülasyon) ile veriler üretiyoruz.
Kısacası bilim, elindeki hesaplama imkanlar kısıtlı olduğu için bir tek pirinç tanesinin nereye sıçrayabileceğini öngöremezken, on bininci pirinç tanesi düştüğünde, tepside bir pirinç tepeciği oluşacağını öngörebiliyor.
Şimdi başa dönelim. Tepsimiz boş. Bu durağan bir sistem. Sistemin bu hali DÜZEN olarak tanımlanabilir. Tıpkı Dağlarla çevrili bir çukur gibi. Tıpkı insansız bir ülke gibi. Tıpkı sigara içmemiş bir insanın ciğerleri gibi. Tıpkı -20C sıcaklıktaki altıgen bir kar kristali gibi.
Karmaşıklık konusunda bundan sonra sıkça bahsedeceğimiz "Düzen" kavramının bir yönünü kavradık.
Devamı için: Karmaşıklık 3: Düzen nereye kadar?
Özer
Birbirini takip eden Karmaşıklık ile ilgili yazıların ikincisi.
Konunun tamamı için Karmaşıklık - 1, Isınma turları adlı yazıyı okuyun.
Biri size derse ki, Pekin'de bir kelebek kanat çırptı ve bu kanat çırpışın ortaya çıkardığı hava akımı, tetiklediği zincirleme hareketler, katlanarak büyüdü ve bu olaylar zinciri bir kasırgaya dönüşerek, Amerika Birleşik Devletleri'nin kıyılarını vurarak can ve mal kaybına neden oldu. Bu mümkündür. Buna Kelebek Etkisi diyoruz.
Dünya üzerinde her yıl binlerce şiddetli fırtına, onlarca kasırga oluşuyor. Tam olarak nerede oluşacaklarını, ne zaman oluşacaklarını hesaplayabilmemiz olanaksız. Ama oluşacaklarını biliyoruz. Yıllar boyunca neler olduğunun kayıtlarını tutup, yılda kaç tane, kaç yılda bir çok güçlü kasırgaların oluştuğunun kaydını tutuyoruz.
Öngörülerimizi bu kaydını tuttuğumuz bilgiler doğrultusunda yapıyoruz. Bu konuda istatistik biliminden yararlanıyoruz. Tıpkı hükümetlerin bütçe yaparken, gelecek yıla ait işsizliği hesaplarken, yatırımcıların borsa analizi yaparken, ilaç geliştiricilerin hayvan veya insan deneyleri yaparken yaptıkları gibi.
Geleceği tahmin etmek için geçmiş verileri yorumluyoruz. Elimizde geçmişe ait veri yoksa, deneyler yaparak, deney yapamıyorsak benzetim (simülasyon) ile veriler üretiyoruz.
Kısacası bilim, elindeki hesaplama imkanlar kısıtlı olduğu için bir tek pirinç tanesinin nereye sıçrayabileceğini öngöremezken, on bininci pirinç tanesi düştüğünde, tepside bir pirinç tepeciği oluşacağını öngörebiliyor.
Şimdi başa dönelim. Tepsimiz boş. Bu durağan bir sistem. Sistemin bu hali DÜZEN olarak tanımlanabilir. Tıpkı Dağlarla çevrili bir çukur gibi. Tıpkı insansız bir ülke gibi. Tıpkı sigara içmemiş bir insanın ciğerleri gibi. Tıpkı -20C sıcaklıktaki altıgen bir kar kristali gibi.
Karmaşıklık konusunda bundan sonra sıkça bahsedeceğimiz "Düzen" kavramının bir yönünü kavradık.
Devamı için: Karmaşıklık 3: Düzen nereye kadar?
Özer
Karmaşıklık-2 by Özer Kavak is licensed under a Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported License.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder